31 januari 2024. Soms hebben films een verrassing in petto, waar je niet op gerekend had. Zo blijkt de populaire zwarte komedie The Holdovers een onverwachte psychiatrische invalshoek te hebben, die het beeld rond de hoofdpersoon doet kantelen. In Amerika werd The Holdovers eind 2023 uitgebracht als ‘kerstfilm’, meestal een film met een mooie boodschap. Aardiger zijn voor elkaar bijvoorbeeld. Bij ons kwam de film pas op 11 januari in de bioscopen en filmhuizen terecht. Na de kerst, maar dat doet aan de boodschap verder niets af.
De film speelt zich af in 1970 aan de Barton Academy, een dure kostschool in de buurt van Boston. De twee hoofdpersonen waar het om draait zijn geschiedenisleraar Mr. Hunham (Paul Giamatti, met zijn bekende luie oog) en student Angus, ofwel “Mr. Tully”, want op zo’n elitaire school met tradities wordt iedereen met de achternaam aangesproken. Behalve de corpulente kokkin Maria, die als een soort mediator tussen de strenge leraar en de rebelse student fungeert.
Leraar en student zitten elkaar voortdurend in de haren en worden tijdens de kerstvakantie met elkaar opgescheept als ‘overblijvers’ op school. Iedereen gaat naar huis om kerst te vieren, maar Angus is thuis niet welkom. Hij wordt door zijn moeder afgescheept en moet noodgedwongen overblijven op school. En geschiedenisleraar Hunham krijgt ‘straf’ om tijdens de kerst toezicht te houden op de overblijvers, omdat hij een rijkeluiszoontje een onvoldoende heeft gegeven, waardoor een donatie voor de school in gevaar komt.
Underdog
Regisseur Alexander Payne kiest aanvankelijk duidelijk partij voor underdog Mr. Hunham, die door de studenten gehaat wordt omdat hij zo streng en kortzichtig is. Voor Hunham zelf is de school en de geschiedenis van de oudheid zijn lust en zijn leven. Een privéleven heeft hij niet en hoe er over hem gedacht wordt interesseert hem ogenschijnlijk niet. Maar gaandeweg wordt duidelijk dat hij een moeilijk pad heeft gevolgd op weg naar de baan die hij nu heeft. Regisseur Payne stipt dat subtiel aan door te laten zien dat Hunham lithium gebruikt. Hetzelfde middel dat ook Angus blijkt te slikken.
Het is niet moeilijk om te voorspellen dat de twee kwelgeesten tijdens die kerstvakantie, naarmate ze meer van elkaar te weten komen, ook meer naar elkaar toegroeien. Angus is woest op zijn moeder, die met een nieuwe man op wintersport is gegaan en reageert zijn woede af op Hunham. Enige troost vindt hij bij kokkin Maria, die middenin een rouwproces zit rond haar zoon die in Vietnam is gesneuveld.
Payne zorgt, met Hunham als zijn spreekbuis, voor een mooie kritische ondertoon in de film en maakt op een humoristische en subtiele manier de klassenverschillen zichtbaar op zo’n eliteschool. De leraar oude geschiedenis ziet de studenten van Barton vooral als in de watten gelegde, bevoorrechte gasten, die hard moeten worden aangepakt. Zij worden voor veel geld naar een dure kostschool gestuurd, terwijl de werkende klasse, zoals de zwarte zoon van Maria, in Vietnam terecht komt.
Maar de meeste pijn zit niet in de klassenverschillen, maar in de persoonlijke geschiedenissen van de personages. Zoals in het geval van Angus, die thuis niet over geld te klagen heeft, maar emotioneel wordt verwaarloosd door zijn moeder. Zelfs met de kerst is hij niet welkom thuis. Maria trekt zich zijn lot aan en weet Hunham te bewegen er twee dagen op uit te gaan met Angus, die graag naar Boston wil. Daar ontwikkelt zich een subplot, dat voor een verrassing in de film zorgt.
Psychiatrie
Tijdens het uitje naar Boston gaan de scherpe kantjes er steeds meer vanaf tussen Angus en Hunham en groeit er steeds meer begrip en zelfs sympathie. Helemaal nadat Angus er even alleen met een taxi vandoor wil gaan. Hunham weet nog net op tijd bij hem in te stappen om te horen dat Angus naar zijn vader wil, van wie hij eerder zei dat die dood was. Maar Angus’ vader blijkt al vier jaar in een psychiatrische instelling te zitten. Daar opgeborgen door zijn vrouw nadat hij onhandelbaar en agressief werd als gevolg van “Paranoïde schizofrenie”, zoals ze zelf verklaart.
De scène in de inrichting is klassiek treurig. Angus die in een grote bezoekerskamer aan een tafeltje zit te wachten op zijn vader, met een verpleger langs de kant. Vader en zoon omarmen elkaar kort en nemen tegenover elkaar plaats aan het tafeltje. Angus vertelt enthousiast over zichzelf, terwijl zijn vader hem alleen maar zwijgend aankijkt. Als kijker ben je nieuwsgierig naar wat de vader erop te zeggen heeft, maar als dat antwoord eindelijk komt is het tekenend en ontluisterend tegelijk. Zijn enige reactie is dat hij het vermoeden heeft dat ze iets in zijn eten doen.
Het uitstapje krijgt daarna nog een staartje als Angus’ moeder en nieuwe partner zich een dag later op hoge poten melden op school. Hunham is buiten zijn boekje gegaan door het bezoek aan Angus’ vader toe te staan. En Angus moet voor straf naar een militaire academie, zo is het plan. Maar dan laat Hunham zich van zijn beste kant zien. In een vurig pleidooi voor Angus, weet hij daar een stokje voor te steken, maar wordt daar uiteindelijk zelf de dupe van.
The Holdovers is genomineerd voor 5 Oscars, waarvoor die van “beste film”